Sa Panahon ng Espanyol, ang panitikan ng Pilipinas ay lubhang naimpluwensyahan ng relihiyon at ng kulturang Kanluranin. Bago dumating ang mga Kastila noong 1521, mayroon nang sariling panitikan ang mga Pilipino na binubuo ng mga epiko, salawikain, bugtong, at awiting-bayan na karaniwang pasalin-dila o oral.
Narito ang ilang mahahalagang pangyayari at katangian ng panitikan sa panahong ito:
Layunin ng Panitikan
Ang pangunahing layunin ng mga manunulat ay ang pagpapalaganap ng Katolisismo. Ginamit ang panitikan bilang isang kasangkapan upang hikayatin ang mga Pilipino sa bagong pananampalataya. Nagsimulang isalin sa iba’t ibang wikang rehiyonal ang mga akdang panrelihiyon at mga aklat-dasalan.
Pagbabago sa Sistema ng Pagsulat
Sa pagdating ng mga Espanyol, pinalitan ang lumang paraan ng pagsulat na Alibata ng alpabetong Romano. Ito ay nagbigay-daan sa mas madaling pagdodokumento at paglilimbag ng mga akda. Ang paggamit ng imprenta ay naging malaking tulong sa pagpapakalat ng mga panitikang nakasulat.
Mga Uri ng Panitikan
- Pasyón – Ito ay isang naratibong tula na nagsasalaysay ng buhay at kamatayan ni Hesukristo. Ang mga bersiyon ng pasyon ay inawit tuwing Mahal na Araw at naging mahalagang bahagi ng tradisyong panrelihiyon.
- Awit at Korido – Ito ay mga tulang romansa na karaniwang naglalaman ng mga paksa tungkol sa kabayanihan, pag-ibig, at pantasya. Halimbawa nito ang Florante at Laura ni Francisco Balagtas, na bagaman gumagamit ng porma ng korido ay nagtataglay ng malalim na pagpuna sa mga katiwalian sa lipunan.
- Doktrina Kristiyana – Ito ang kauna-unahang aklat na nalimbag sa Pilipinas noong 1593. Naglalaman ito ng mga pangunahing aral ng Katolisismo sa wikang Espanyol at Tagalog.
- Komedya o Moro-Moro – Isang uri ng dula na naglalarawan ng labanan ng mga Kristiyano at Muslim. Kadalasang nagtatapos ito sa pagbabago ng pananampalataya ng mga Muslim at pagtanggap sa Kristiyanismo.
- Senakulo – Isang dula na nagtatanghal ng pasyon ni Hesukristo. Ito ay karaniwang ginaganap sa mga lansangan o entablado tuwing Semana Santa.
Katangian ng Panitikan sa Panahon ng Espanyol
- Relihiyoso ang pinakapaksa – Ang mga unang akda ay nakasulat upang magturo ng doktrinang Kristiyano.
- Doctrina Christiana (1593) – unang aklat na nailimbag sa Pilipinas.
- Mga dasal, novena, katekismo, at sermon.
- Ginamit bilang kasangkapan ng kolonisasyon – Ang panitikan ay naging paraan upang mapalaganap ang Kristiyanismo at mapalapit ang mga Pilipino sa pamahalaang kolonyal.
- Pag-usbong ng mga dula at awit – Tulad ng komedya o moro-moro (pakikipaglaban ng Kristiyano at Moro), senakulo (pasyon ni Kristo), at awit at korido (hal. Florante at Laura).
- Pag-usbong ng Panitikang Propaganda at Himagsikan – Pagsapit ng ika-19 na siglo, ginamit naman ng mga ilustrado at makabayan ang panitikan upang labanan ang pang-aapi ng Espanya.
- Mga akdang pampanitikan nina Jose Rizal (Noli Me Tangere, El Filibusterismo), Marcelo H. del Pilar, Graciano López Jaena, at iba pa.
- Mga tula, sanaysay, at pahayagan (La Solidaridad) na nagbigay-diin sa nasyonalismo.
Kahalagahan ng Panitikan sa Panahong ito
- Naging salamin ng kolonisasyon at impluwensiyang Kristiyano.
- Naging daan ng mga Pilipino upang matutong bumasa at sumulat gamit ang alpabetong Romano.
- Naging sandata ng mga ilustrado at rebolusyonaryo upang gisingin ang damdaming makabayan.
- Nagbigay ng pundasyon sa makabagong panitikan at kamalayang Pilipino.
Sa kabuuan, ang panitikan sa Panahon ng Espanyol ay nagsilbing salamin ng mga pagbabagong panlipunan at pangkultura. Mula sa mga katutubong tradisyon, nagbago ito at naging mas pormal, nasusulat, at nakasentro sa mga temang panrelihiyon at moralidad, habang unti-unting lumalabas ang mga pahiwatig ng pagtutol sa kolonyalismo.