Etimolohiya ng mga salitang Filipino
- Hampaslupa” sa kasalukuyang pananalita ay isang mapanirang-puri (derogatory) na termino na nangangahulugang ang isang tao ay nawalan ng dignidad dahil sa matinding kahirapan. Ito ay isang tambalang salita na binuo ng “hampas” (strike/palo) at “lupa” (soil/ground). Sa orihinal, ang “hampaslupa” ay tumutukoy sa mga magsasaka na humahampas (pagbubungkal) sa lupa bilang paghahanda nito para sa pagtatanim ng mga pananim. Nagkaroon ng negatibong konotasyon ang salita dahil sa pagtingin ng mga Pilipino sa manu-manong paggawa (manual labor).
- Ang salitang Kanluran (west) ay nagmula sa salitang-ugat na lunod o drown (malunod), kaya ito ay ka + lunod + an. Ang salitang ito ay may sinaunang pinagmulan, at masusubaybayan ang ugat nito sa panahon kung kailan pinaniniwalaan ng ating mga ninuno na ang araw ay “nalulunod” sa dagat tuwing ito ay naglalaho sa kanluran.
- Ang salitang Pamahalaan (government) ay tila isang ordinaryong salita, ngunit nagmula ito sa Tagalog na salita para sa kanilang pinakamataas na diyos, si Bathala. Oo, pareho ito ng ugat ng salitang bahala. Ang literal na kahulugan ng Pamamathala ay ang pagkilos tulad ni Bathala (Diyos), at ang pamathalaan naman ay nangangahulugang angkinin ang kontrol (to take control). Sa paglipas ng panahon, ang pamathalaan ay nagbago at naging pamahalaan.
- Sa kasalukuyan, ang dalampasigan ay nangangahulugang beach (tabing-dagat). Ngunit ito ay nagmula sa salitang pasig, na sa Lumang Tagalog ay nangangahulugang ilog na umaagos palabas patungo sa dagat. Ang pasig ay tumutukoy din sa mga sedimento (sediments) at putik (silt) na dala ng ilog hanggang sa dulo ng delta nito. Literal, ang dalampasigan (dala ng pasig + an) ay nangangahulugang “isang lugar kung saan dinadala ng ilog ang mga sedimento.”
- Ang Katarungan (justice) ay nagmula sa salitang Visayan na tarong, na nangangahulugang tama o nararapat (correct or proper). Sa pag-unawa sa kasalukuyan, ito ay nangangahulugang ang tamang pagpapatupad ng batas (the proper implementation of the law).
- Malapit na kaugnay ng katarungan ay ang katwiran, na nangangahulugang “ang batayan ng paniniwala at pagkilos ng isang tao.” Sa Ingles, ang katwiran ay nangangahulugang reason (dahilan). Ang Katwiran ay nagmula sa salitang tuwid o straight (ka + tuwid + an), na sa Tagalog ay nangangahulugan ding integridad (integrity). Alam ng ating mga ninuno na para maging wasto ang iyong reason (katwiran/dahilan), kailangan itong may integridad.
- Ang Karangalan ay nangangahulugang honor (dangal) o dignity (dignidad). Ang salitang-ugat nito ay dangal, na malapit ang kahulugan. Ngunit sa Lumang Tagalog, ang dangal ay nangangahulugang nakakuyom na kamao (clenched fist). Ang nakakuyom na kamao ay sumisimbolo ng pagtangging sumuko sa panggigipit, o simpleng pagtanggi. Ang pagbukas ng iyong kamao ay magpapahintulot sa ibang tao na kunin ang anumang hawak mo para sa sarili mo. Sa isang paraan, nangangahulugan itong panatilihin ang iyong integridad. Dahil dito, ang karangalan ay nangangahulugan ding integridad.
- Ang Luwalhati ay nangangahulugang elation (kasiyahan), exhilarating joy (labis na kagalakan), o exuberance (kasiglahan). Ito ang dahilan kung bakit ito ang paboritong termino na ginagamit para sa pagluwalhati sa Diyos sa wikang Tagalog (Luwalhati sa Diyos / Glory to God). Ang Luwalhati ay nagmula sa dalawang salitang Malay: luar (labas/outside) at hati (emosyon/puso). Sa Filipino, ang luwal (na may kaugnayan din sa salitang Malay na luar), ay nangangahulugang manganak (to give birth). Samakatuwid, ang Luwalhati ay nangangahulugang ilabas ang iyong puso at ipakita ang matinding emosyon.
- Ang BÁYANI sa kasalukuyan ay nangangahulugang hero (bayani), isang taong nagpakita ng matinding tapang at nagbigay ng pambihirang serbisyo para sa isang layunin o sa kaniyang bayan. Noong unang panahon, ang BÁYANI ay tumutukoy sa isang taong lalahok sa bayanihan (pagtutulungan ng komunidad) o sa isang mandirigma (warrior) na handang pumunta at makipaglaban sa ibang bayan upang ipagtanggol ang kaniyang sariling komunidad.
- Ang etimolohiya ng Lipunan ay nagpapakita na ang pundasyon ng isang society ay nakasalalay sa kilos ng pagtitipon ng mga tao. Hindi magkakaroon ng lipunan kung walang pagsasama-sama ng mga indibidwal (tipon) sa iisang lugar (l-i-pun-an) upang magbahagi ng buhay at pamumuhay.
